Hil nədir? Hilin faydaları nələrdir?

Hil, xüsusilə şərq bölgələrində qəhvə içənlər tərəfindən tez-tez istifadə edilən bir ədviyatdır. Qara toxum kimi istifadə edildikdə, üyüdülmüşə nisbətən qida dəyərləri daha çox qorunur. Bəs hilin faydaları nələrdir?

Hil harada yetişir?

Hindistan başda olmaqla Nepal və Malayziya kimi ölkələrdə geniş şəkildə yetişdirilən hil, zəfəran və vanildən sonra Şərqdən gətirilən ən qiymətli bitki kimi tanınır. Bir çox sağlamlıq faydasına əlavə olaraq, yeməklərə, xəmirlərə, çaylara və hətta qəhvələrə dadlandırıcı olaraq əlavə olunur.

Çox istifadə edilən hil növlərinin Latın adı Elettaria cardamomumdur. İngilis dilində “Cardomum” kimi də tanınır. Zəncəfil ailəsinə aid bir bitki olan hil ölkəmizdə yetişmir, lakin yaşıl qabıqlı Elettaria cardamomum növü mütəmadi olaraq xaricdən gətirilir.

Zəncəfilkimilər

Hil zəncəfilkimilər ailəsindən Elettaria və Amomum cinslərini əhatə edən bitkilərin ümumi adıdır. Qərbi və Cənubi Hindistanın və Cənub-Şərqi Asiyanın isti bölgələrində yetişən, 4-5 m hündürlüyündə böyük yarpaqları olan çoxillik bitki cinsidir. Xüsusilə Cənubi Hindistanın bataqlıq meşələrində yabanı şəkildə bitir. Hilin meyvələri 1-2 sm uzunluqda, sarımtıl yaşıl və çirkli ağımtıl rəngdə olur. Toxumları mərcimək şəklində və ölçüsündə, qırmızı qəhvəyi rəngli, kəskin bir qoxuya malikdir. Hil böyüdüyü yerə görə ad alır. Seylon elettaria , Malabar hil, siyam hil.

HİL harada istifadə olunur?

Toxumlar meyvələrin qurudulması və ayrılması yolu ilə əldə edilir. Yeməklərə, xüsusilə dənli bitkilərdə və balıqlara əlavə olunur. Krema, südlü şirniyyatlar, kompot, çay və qəhvədə çeşnilər kimi istifadə olunur. İsveç və Finlandiya da çörək məhsullarının hazırlanmasında istifadə edir. Hindlilər toxumlarını çeynəyirlər ki, nəfəsləri təravətlənsin. Elettaria toxumlarında qətran, nişasta və efir yağları var. Xoş ləzzətinə və qoxusuna görə ədviyyat kimi istifadə olunur. Bundan əlavə, iştahaaçan və qaz çıxaran təsirləri vardır.

Ərəb və Fars dillərində “Hêl” kimi tanınan hil, İngilis dilində “kardamom” kimi tanınır və çaya fərqli bir qoxu qatır. Berqamota bənzər xüsusi qoxusu sayəsində “Cardamom Tea” adlanan elettaria ətirli çaylar da istehsal olunur.

HİL İN FAYDALARI NƏLƏRDİR?

• Hil qaz qovucu xüsusiyyətə malikdir. Bu şəkildə həzm prosesinə kömək edir. Köp və mədə kramplarının müalicəsində də çox təsirli olan elettaria mədə turşularını tənzimləyir.
• Hil həmçinin sidikqovucu xüsusiyyətə malikdir. Böyrəklərdə yığılan kalsiumu çıxarmaqla yanaşı qan təzyiqini aşağı salmaqla böyrək sağlamlığını da qoruyur. Hilin müntəzəm istifadəsi böyrək, sidik kisəsi və sidik problemləri kimi xəstəlikləri aradan qaldırır.
• Tərkibində bol miqdarda A vitamini var. A vitamini güclü yaddaş üçün ən yaxşı vitaminlərdən biridir.
• Elettaria olduqca təsirli bir antidepresandır. Sakitləşdirici xüsusiyyətləri sayəsində depressiya, narahatlıq, panik ataklar və bənzər psixoloji şərtlərlə mübarizə aparır.
• Hiı astma, bronxit, öskürək və soyuqdəymə kimi tənəffüs problemlərinin aradan qaldırılmasına kömək edir. Ağciyərlərdə qan dövranını yaxşılaşdırır.

Hil, onun insan üçün faydaları və yalnış istfadəsi zamanı zərərləri.

Hil insanı şadlandırır, ürəyə qüvvət verir, mədəni bərkidir, ürək bulanmasına, qazlara, qara ciyər xəstəliklərinə qarşı faydalıdır. Məhəmməd hüseyn xan yazır ki, hil bızi ruhi xəstəlikləri, məsələn, epilepsiyanın müalicəsi üçün işlənilir. O böyrəkdə olan daşları əridir.

Beləliklə elettaria xörəklərə ləzzət verən ədviyya olmaqla yanaşı, həmdə təsirli müalicə vasitəsidir. Lakin orta əsr mənbələri qeyd edir ki, hilin həddindən artıq istifadə edilməsi bir sıra xəstəliklərə gətirib çıxara bilər. Məsələn, o ağ ciyər üçün zərərlidir. Hilin bu nöqsanını aradan qaldırmaq üçün onu şəkərlə istifadə edirlər.

İstfadəsi

Orta əsr mənbələri hili nəqədər qəbul etmək qaydalarınıda ğöstərir. Bir dəfədə qəbul olunan hilin miqdarı bir misqaldan ( 4. 5 qramdan ) çox olmamalıdır. Orta əsr əzcaçı və həkimləri hili tapmadıqda onu hindistanda bitən Kəbabə adlı bitki ilə əvəz edirdilər.

Elettaria ən qədim zamanlardan bəri Azərbaycan milli mətbəxində və əzcaçılıqında istifadə olunur. Müasir təqdiqatlar göstərir ki, hilin tərkibində efir yağları, rezin və amidon adlı maddələr vardır. Avropalılar hili müxtəif kökə bişirmələrinə, eləcədə qəhvəyə qatırlar. İspirli içkilərin istehsalında istifadə edirlər. Hil Kiraso ,Şartrez , Anqostura kimi məşhur likörların tərkib hissəsidir.

Yüksək təzyiqi olanlara tövsiyə

Araşdırmaların nəticələrinə görə, hil yüksək təzyiqi aşağı salmağa çox yaxşı kömək edir.

Elmi araşdırma zamanı hipertoniyadan əziyyət çəkən bir qrup xəstə hər gün elettaria qəbul edirdi. Eksperiment göstərib ki, bu xəstələrin təzyiqi tədricən normallaşırdı və 3 aydan sonra 140/90 c.st aşağı, bəzilərində hətta norma daxilində (120/80 c.st.) idi.

Mütəxəssislər yüksək təzyiqdən əziyyət çəkənlərə hər gün hil qəbul etməyi tövsiyə edirlər. Hili çaya və ya südə, yeməklərə əlavə etmək olar.

Həmçinin hili çeynəmək də olar. Bu həm təzyiqi salmağa yardım edəcək, həm də ağız boşluğuna antiseptik təsir göstərəcək və nəfəsi təravətləndirəcək.

Hil çayını necə hazırlamaq olar?

Bir stəkan qaynadılmış suya bir çay qaşığı hil toxumu əlavə edilir. Ağız bağlanır və 10 dəqiqə dəmləmək üçün buraxılır. Süzdükdən sonra onu şirinləşdirmək üçün bir çay qaşığı bal əlavə etmək olar. İsti halda istehlak edilməlidir.

Daha dadlı və təsirli bitki çayı dəmləmək üçün digər bitki çaylarına elettaria də əlavə edə bilərsiniz.

Hil qəhvəsi necə hazırlanır?

Qəhvənizə ləzzət qatmaq üçün Elettaria istifadə etmək istəyirsinizsə, türk qəhvəsinə yarım çay qaşığı bütöv və ya üyüdülmüş hil toxumu əlavə edə bilərsiniz.

Hilin yan təsirləri nələrdir?

Məlumdur ki, hil bitkisi müntəzəm və tez-tez istehlak edildikdə öd daşı əmələ gəlməsinə səbəb ola bilər. Bu səbəbdən, xüsusilə də öd kisəsində probleminiz varsa, hildən çox istifadə etməməyə diqqət etməlisiniz.

Əgər müntəzəm olaraq istifadə etdiyiniz antidepresan və aspirinə bənzər bir dərmanınız varsa, hildən müalicə olaraq istifadə etməzdən əvvəl həkiminizlə məsləhətləşməlisiniz.

qaynaqlar