Oxlu kirpi

Oxlu kirpi kimi tanınan Hystrix indica, bir çox insan tərəfindən oxlarını metrlərlə uzağa atan təhlükəli bir canlı kimi tanınsa da, insanlar üçün zərərsiz sayıla bilən gəmirici növüdür. Onlara oxlu kirpi deyilsə də, ölkəmizdə tez-tez rast gəlinən adi kirpilərə ( Erinaceus concolor ) aidiyyatı yoxdur . Deməli, o, kirpi növü deyil. Siçan, dələ, qunduz kimi gəmiricilərin də daxil olduğu gəmiricilər fəsiləsinə aid olan kirpi ölkəmizdə nəsli kəsilmək təhlükəsi ilə üzləşən növlər sırasındadır.

Oxlu kirpi – fiziki xüsusiyyətləri və təsviri

Kirpilər boyu 55 ilə 60 sm, quyruğu 10 ilə 12 sm arasında olan canlılardır. Çəkisi 18 ilə 22 kq arasında olan bu canlıların başı açıq qəhvəyi olsa da, bədənlərinin digər hissələri tünd boz və ya qəhvəyi rəngdədir. Bu canlıların qalın boynu, kiçik qulaqları və gözləri, kürəyində, çiyinlərində və ənsələrində qalınlığı 3-8 mm, uzunluğu 15-35 sm olan ox kimi iti tikanları var. Bu içi boş tikanların gövdələrində tünd ucları olan 15-16 8-12 mm qalınlığında sünbüllər var. Yerişindən də göründüyü kimi, ön ayaqları arxa ayaqlarından nisbətən qısadır.

Növlərin biocoğrafiyası

Dünyada Afrika və Asiyanın tropik və subtropik bölgələrində yayılmış kirpilərə ölkəmizin Cənub-Şərqi Anadolu Bölgəsində rast gəlinir; Aralıq dənizi bölgəsində Adıyaman və Batman vilayətlərində; Adana, Mersin və Antalya illərində, Ege Bölgəsində; Mərmərə Bölgəsində İzmir, Aydın, Manisa, Muğla və Kütahya illərində; Bursa, Balıkəsir və Kocaeli vilayətlərində müşahidə etmək olar.

Yaşayış Məkanları

Onlar qayalı və dağlıq ərazilərdə, tarlalarda, su kanallarının yaxınlığında və kol bitkiləri olan ərazilərdə görülə bilər. Özləri qurduqları yuvalarla yanaşı, mağaralarda və qaya yarıqlarında da görülə bilərlər.

Takson məlumatı və təsnifatı

Anadoluda da görülə bilən ox kirpiləri əvvəlcə Hystric cristata olaraq təsvir edilsə də, sonrakı araşdırmalarda Histrik indica olaraq təyin olundu.

səltənət	Heyvanlar Krallığı ( Animalia )
Filial	Xordatlar ( xordata )
Sinif	Məməlilər ( məməlilər )
Set	Gəmiricilər ( Rodentia )
Ailə	Kirpilər ( Hystricidae )
Cins	histrix
Növ	Kirpi ( Hystrix indica )

Davranış xüsusiyyətləri

Ümumiyyətlə gecələr aktiv olan bu canlılar tək yaşamağa üstünlük verirlər. Gündüzlər yuvalarında və ya kolların arasında dincəlməyi sevən bu canlılar yaxşı üzgüçüdürlər.

Təhlükə ilə qarşılaşdıqda, oxlarını şişirdilər və quyruqlarında olan onurğaları bir-birinə bükərək xışıltı səsi çıxarırlar.

Reproduktiv məlumat (Oxlu kirpi)

Bir çox məməli növlərində olduğu kimi kirpilərdə də cinsi dimorfizm müşahidə olunur. Məməlilərin 95%-də erkəklər çoxarvadlıdır və dişilərə nisbətən öz nəslinin qayğısına daha az iştirak edirlər. Bununla belə, kirpilərdə körpəyə qulluq həm kişi, həm də dişi fərdlər tərəfindən həyata keçirilir.

Təkarvadlı olduğu bilinən kirpilərin il boyu çoxala bildiyi bilinsə də, hələlik bu dəqiq deyil. Kirpilər üzərində bütün yetişdirmə tədqiqatları canlının əsirlikdə qalması və təbii yaşayış mühitlərində davranışlarını qiymətləndirmək qabiliyyətinin olmaması nəticəsində əldə edilmişdir.

Hystrix cinsinin hər üç kirpi növü üçün hamiləlik müddəti üç aydır. Kirpi ildə iki dəfəyə qədər doğum edə bilər, hər dəfə orta hesabla iki körpə doğulur.

Qidalanma vərdişləri

Kirpilərin əsas qida mənbəyini bitkilər təşkil edir. Tez-tez soğanlı bitkilərlə yanaşı, bitki toxumları, kökləri və yarpaqları ilə qidalanan kirpilər kartof və qarğıdalı kimi kənd təsərrüfatı məhsulları istehlak edirlər.

İnsanlarla qarşılıqlı əlaqə

Kirpilər yaşadıqları bəzi coğrafiyalarda qarğıdalı, kartof və yerfıstığı kimi iqtisadi cəhətdən qiymətli kənd təsərrüfatı bitkilərini istehlak etdikləri üçün insanlara iqtisadi zərər vurma potensialı olan canlılar sırasındadır. Bu bitkilərlə yanaşı, balqabaq, bamya, soğan, yerkökü kimi bitkiləri də istehlak edə bilərlər.

Kirpi bəzi bölgələrdə iqtisadi ziyana səbəb ola biləcək məməli növü olsa da, Türkiyədə hər hansı iqtisadi ziyana səbəb ola biləcək bir populyasiyaya sahib olduğunu söyləmək olmaz.

Ətinin müalicəvi olması səbəbilə insanlar tərəfindən ovlansa da, ətinin faydalarını sübut edən elmi araşdırma yoxdur.

Ömür boyu – Oxlu kirpi

Porcupines təbii yaşayış mühitində təxminən 15-20 il ömür sürür.

Qoruma statusu

Bəzi bölgələrdə yaşayış mühitinin məhv edilməsi, pestisidlərin istifadəsi və ət üçün ovlanması kimi səbəblər nəticəsində Türkiyədə bu növün populyasiyası azalır. Növ dünyada ən az narahatlıq doğuran növdür(LC) kateqoriyasına daxil olmasına baxmayaraq, Türkiyədə demək olar ki, təhlükə altında olan növlər kateqoriyasında (NT) qiymətləndirilir.

“İndiyə kimi Azərbaycanda iki “Qırmızı kitab” nəşr olunub”.”İndiyə kimi Azərbaycanda iki “Qırmızı kitab” nəşr olunub”.

Bunu Ümumdünya Vəhşi Təbiət Fondunun Azərbaycan nümayəndəliyinin rəhbəri Elşad Əsgərov deyib.
O bildirib ki, “Qırmızı kitab”ın üçüncü nəşrinə hazırlıq gedir:

“Qanuna görə 5-10 ildən bir “Qırmızı kitab” yenilənməlidir. Elə növlər var ki, onlar ikinci nəşrdə sayları çox olsa da kitaba daxil olunmuşdu. Məsələn, tirandaz (oxlu kirpi) sayı o vaxt da çox idi, indi də çoxdur. Artıq bu heyvanın arealı da artıb. Şimala doğru bu heyvan yayıla-yayıla gedir.

O vaxt adamlar bu heyvanla qidalandığı üçün “Qırmızı kitab”a salınmışdı. Yəni bu heyvanın nəslinə təhlükə var idi. Hazırda da bu heyvanın ətindən kimsə qidalanırsa, bu çox yanlışdır. Çünki bu heyvan gəmiricidir. Siçovulda olan xəstəliklər bu heyvanda da var. Artıq AMEA-da iclas keçirildi və həmin heyvanın adının növbəti nəşrdən çıxarılması barədə qərar qəbul edildi. Əvvəlki nəşrdə olan bir neçə növ quş, məməli heyvan “Qırmızı kitab”dan çıxarılacaq.

Məsələn, ceyranların sayı Azərbaycanda çox az idi. Bu say 200-ə qədər idi. Hazırda tək Şirvan Milli Parkında 7000-ə qədər ceyran var. Amma bu heyvanın sayı artsa da, nəslinin kəsilməsinə olan təhlükə aradan qalxmayıb. Təhlükələr hələ də var deyə alimlər onu “Qırmızı kitab”dan çıxarmağa tələsmirlər”.