Ayaqlar narahat olubsa, nə etməli? – Həkim yazır

Willis-Ekbom  xəstəliyi olaraq da adlandırılan narahat ayaqlar sindromu (RLS) ayaqlarda qaşınma, qarışqa gəzmə hissiyyatı, yanma kimi xoşagəlməz hisslərə səbəb olur. Bu hisslər ayaqları hərəkət etdirmək üçün hədsiz bir istək yaradır.

RLS olan insanlar rahatlamaq üçün gəzə, uzana və ya ayaqlarını silkələyə bilərlər. Simptomlar hərəkətsiz qaldıqda , o cümlədən istirahıt və ya uzanarkən daha da pis olur. Nəticədə RLS simptomları tez-tez yuxunu pozur.

Narahat ayaqlar sindromunun əlamətləri hansılardır?

RLS ilə əlaqəli hisslər,bu  pozğunluğu olmayanların yaşadığı hisslərdən fərqlidir. Bu, onları xarakterizə etməyi çətinləşdirir. Xəstələr öz hisslərini adətən beleə ifadə edirlər:

• səyriyir
• sızıldayır
• narahatdır
• uzanmaq lazımdır
• hərəkət etmək istəyir
• qarəşda gəzir sanki
• 

Narahat ayaqlar sindromu və yuxusuzluq

Ayaqlarını tərpətmək istəyi RLS olan insanlarda  yuxuya getməyi və yuxunu davam etdirməyi çətinləşdirir. RLS simptomları tez-tez gecə yatdıqdan sonra yaranır və xəstələr hissi azaltmaq üçün ayaqlarını təpikləyir, qıvrılır və ya masaj edir. RLS-i olan bəzi insanlar yataqdan qalxmağa və hərəhət etməyə məcbur olurlar.

RLS ilə əlaqəli yuxu pozulması nəticəsində xəstələrdə tez-tez yorğunluq və gündüz yuxululuq yaşanır. Depresiya, narahatlıq, ürək xəstəlikləri və piylənmə yuxu çatışmazlığı ilə əlaqələndirilir. Bu problemlər RLS xəstələri üçün daha çox risklidir.Yuxu iə bağlu narahatlıqlar RLS xəstələrinin tibbi yardım istəmələrinin əsas səbəbidir.

Narahat ayaqlar simdromu və ətrafların periodik hərəkət pozğunluğu

Əksər insanlar RLS olanlarda dövrü olaraq ətrafların hərəkət pozğunluğu  (PLMD) adlı bir vəziyyət də var. PLMD olan şəxslərdə  gecə yuxuda olarkən ətraflarında təkrarlanan hərəkətlər olur. RLS-dən fərqli olaraq bu hərəkətlər xoşagəlməz hisslərlə müşayət olunmur və yuxu zamanı baş verdiyi üçün xəstələr çox vaxt bunlardan xəbərsiz olurlar.Bununla belə PLMD ilə əlaqəli hərəkətlər insanın oyanmasına səbəb ola bilər və buna görə də RLS olan xəstələrdə yuxu problemlərini birləşdirə bilər.

RLS olan insanların əksəriyyətində PLMD olan bir çoxunda RLS  yoxdur.

Narahat ayaqlar sindromuna  nə səbəb olur?

Bəzən RLS digər vəziyyətlərlə, məsələn, son mərhələdə olan böyrək xəstəliyi,dəmir çatışmazlıöı, neyropatiya, dağınıq skleroz və ya Parkinson xəstəliyi ilə əlaqələndirilir.

RLS hamiləlik dövründə də müvəqqəti olaraq baş verə bilər. Qadınların təxminən 20% -də üçüncü trimestrdə RLS inkişaf edir.RLS simptomları adətən doğuşdan sonra azalır.

Bununla belə, əksər RLS hallarının səbəbi məlum deyil. RLS genetik komponentə malik ola bilər.  RLS olan xəstələrin40%- dən 90%-ə qədərində ən azı bir birinci dərəcəli qohum bu xəstəliyə malikdir. Tədqiqatçılar RLS riskini artıran bəzi genetikdəyişiklikləri müəyyən etdilər, lakin hələ kəşf edilməmişdir.

Narahat ayaqlar sindromunu nələr tətikləyir?

Oturmaq və ya istirahət etmək RLS simptomları üçün ümumitətikləyicilərdir. Bundan əlavə olaraq bəzi maddələr simptomları daha da pisləşdirə bilər. Bunlara daxildir:

• alkoqol
• kofein
• nikotin
• dərmanlar, o cümlədən ürəkbulanma, soyuqdəymə və allergiyanın müalicəsində istifadə edilən müəyyən dərmanlar və psixi sağlamlıq vəziyyəti.

Yeri gəlmişkən bu maddələrin çoxu həddindən artıq qəbul edildikdə və ya yatmağa çox yaxın olduqda yuxumuzun dizaynına da mənfi tısir göstərə bilər.

Narahat ayaqlar sindromu necə idarə olunur?

RLS üçün müalicənin məqsədləri simptomları sabitləşdirmək və ya yuxu dizaynını yaxşılaşdırmaqdır. RLS idarə etmək üçün həm qeyri-dərman yanaşmaları, həm də dərman müalicələri mövcuddur.

Narahat ayaqlar sindromu üçün evdə baxım təlimatları

Aşağıdakı yanaşmalar yüngül və ya orta dərəcəli RLS olan xəstələrdə simptomları azalda bilər və ağır simptomları olan RLS xəstələrində dərmanlarla birlikdə istifadə edilə bilər.

Yuxu  gigiyenası: Yaxşı yuxu gigiyenası yataq mühitinin və yüksək keyfiyyətli yuxunu dəstəkləyən gündəlik rejimin qorunması deməkdir. Alkoqol və kafeindən uzaq qalmaq RLS xəstələri üçün xüsusilə vacibdir, çünki bu maddələr simptomları pisləşdirə bilər.

Məşq: Fiziki hərəkətsizlik tez-tez RLS simptomlarını tətiklədiyi üçün məşq faydalı ola bilər. Tədqiqatlar müəyyən etdi ki, RLS xəstələrdə simptomların 8% azalması ilə müqayisədə altı həftəlik məşq proqramı ilə məşğul oldukdan sonra simptomların şiddətində 30% azalma göstərir.

Pnevmanik sıxılma müalicəsi:

Pnevmanik sıxılma aparatlarını hava ilə dolduraraq ayaqları sıxaraq ayaqlarda qan axınını artırır.

Masaj və isti  vannalar: Ayaqları stimullaşdırmaq üçün masaj və isti vannalardan istifadə etmək çox tövsiyyə olunur.

Nevroloq Sevinc Mir Seyid
Orqanik.az